Tyfu Tawelwch Meddwl: Sut Gall Garddio Hybu Eich Llesiant

Mae’n bosibl y bydd dolenni ar y dudalen hon yn mynd â chi at wybodaeth a ddarperir gan sefydliadau eraill, nad yw efallai ar gael yn Gymraeg.

Mae garddio wedi bod yn gysylltiedig â heddwch ac amynedd ers tro byd, ond mae ei fanteision yn mynd ymhell y tu hwnt i blannu hadau a thynnu chwyn. Mae therapi garddwrol—arfer ffurfiol sy’n defnyddio garddio fel ffordd o gefnogi llesiant meddyliol ac emosiynol—wedi’i wreiddio yn y syniad syml y gall treulio amser gyda natur ein helpu i deimlo’n fwy sefydlog, tawel, a chysylltiedig. 

Therapi Garddwriaethol 

Mae therapi garddwriaethol yn cynnwys ymgysylltu unigolion mewn gweithgareddau garddio gyda’r nod o wella llesiant corfforol, meddyliol ac emosiynol. Fel arfer mae’n cynnwys tasgau fel plannu, chwynnu, cynaeafu a chynnal a chadw gardd. Gellir cyflwyno rhaglenni mewn gerddi cymunedol, ysbytai, canolfannau adsefydlu, neu fentrau cymdeithasol, yn aml wedi’u harwain gan fframweithiau strwythuredig a gynlluniwyd i hyrwyddo grymuso, ymwybyddiaeth ofalgar, a gosod nodau. 

Mae sesiynau’n aml yn cynnwys cyfuniad o waith grŵp, myfyrio personol a datblygu sgiliau. Mae cyfranogwyr yn elwa o strwythur, awyr iach, rhyngweithio cymdeithasol, a’r ymdeimlad o gyflawniad sy’n dod o feithrin a chynhyrchu rhywbeth pendant. 

Manteision i Iechyd Meddwl 

Mae ymchwil yn dangos y gall garddio therapiwtig wella llesiant cyffredinol yn sylweddol. Canfu prosiect EcoMinds a gynhaliwyd gan Mind UK fod rhoi cyfle i bobl ag anawsterau iechyd meddwl fod yn egnïol yn yr awyr agored wedi gweld cynnydd yn llesiant cyffredinol 70% ymhlith y 12,000 o’i gyfranogwyr. Mae garddio yn gyfle perffaith ar gyfer gweithgaredd awyr agored. 

Mae’n cyd-fynd yn naturiol â phileri allweddol llesiant meddyliol: hyrwyddo gweithgarwch corfforol, cysylltiad cymdeithasol, dysgu parhaus, ymwybyddiaeth o’r amgylchedd, a gweithredoedd o roi a chyfrannu. Felly, gellir ei ystyried yn ddull cyfannol o ymdrin ag iechyd meddwl, a mynd i’r afael â nifer o anghenion ar yr un pryd. 

Mae prosiectau sydd wedi’u lleoli mewn ysbytai diogel a lleoliadau trefol fel ei gilydd wedi dangos y gall mentrau garddio helpu cyfranogwyr i ennill sgiliau ymarferol, lleihau gorbryder, datblygu arferion, a hyd yn oed dod o hyd i gyfleoedd cyflogaeth neu wirfoddoli. Mae’r cyfle i rannu cynaeafau neu sgiliau o fewn lleoliad cymunedol yn atgyfnerthu ymdeimlad o berthyn a phwrpas. 

Mynd i’r Afael â Chaethiwed 

Mae gwerth garddio wrth wella o gaethiwed hefyd wedi cael ei archwilio. Mae rhaglenni garddio strwythuredig yn aml yn ymgorffori elfennau sy’n hanfodol ar gyfer adferiad: yn hybu hunan-barch, annog cyfrifoldeb, a chynnig dewis arall adeiladol, sy’n seiliedig ar sgiliau, yn lle ymddygiadau caethiwus. 

Mae cyfranogwyr mewn lleoliadau adfer o gaethiwed wedi ymateb yn gadarnhaol i arferion garddio sy’n cynnwys gwaith tîm, meithrin sgiliau a myfyrio. Mae’r gweithgareddau hyn yn aml yn cyfrannu at ymdeimlad o gyflawniad a hunaniaeth y tu allan i gamddefnyddio sylweddau, sy’n hanfodol ar gyfer adferiad cynaliadwy. 

Mae garddio yn darparu amgylchedd anfeirniadol, isel ei bwysau lle gall unigolion gymryd cyfrifoldeb, arsylwi eu cynnydd mewn ffurf wirioneddol, a datblygu mecanweithiau ymdopi iachach. Dros amser, gall hyn gefnogi newid o arferion dinistriol i ymddygiadau adeiladol a hunangadarnhaol. 

Nid yw therapi garddwriaethol yn ymyrraeth sy’n addas i bawb, ond mae wedi dangos manteision cyson ar draws amrywiol gyd-destunau. Mae ei hyblygrwydd, ei gynhwysiant, a’i effaith gyfannol yn ei wneud yn offeryn gwerthfawr ar gyfer gwella llesiant. Mae’n cynnig lle diogel, deniadol, a therapiwtig i unigolion ailgysylltu â nhw eu hunain ac eraill. Pan gaiff ei gyfuno â therapïau siarad, gweithgarwch corfforol a chefnogaeth gymunedol, mae’r potensial ar gyfer newid ystyrlon yn cael ei amlygu’n fawr. 

Troi’ch Bysedd yn Wyrdd: Dechrau Ysgafn 

Os ydych chi wedi’ch ysbrydoli i ddechrau ar eich taith garddio, dyma bum cam syml i’ch helpu i fwrw ati a manteisio i’r eithaf ar y gweithgarwch tawelu ac adferol hwn: 

1. Dechrau’n fach – Ychydig o botiau ar silff ffenestr neu gornel o’ch gardd yw’r cyfan sydd ei angen arnoch chi. Dechreuwch gyda phlanhigion hawdd eu tyfu fel perlysiau neu flodau gwydn. 
2. Cysylltu â’r gofod – Cymerwch amser i arsylwi ar eich amgylchedd. Sylwch ar y golau, y pridd, a rhythm y tymhorau. Mae garddio cymaint yn ymwneud ag arsylwi ag y mae’n ymwneud â gwneud. 
3. Casglu’r hyn sydd ei angen arnoch chi yn unig – Does dim angen offer drud na threfniadau cymhleth. Mae trywel, rhywfaint o gompost, a’ch sylw yn ddigon i ddechrau. 
4. Gosod nodau cyraeddadwy – Boed hynny’n cadw un planhigyn yn fyw neu’n tyfu eich dail salad eich hun, mae llwyddiannau bach yn meithrin hyder a chymhelliant. 
5. Dal ati i fynd – Fel yr un perthynas, mae gofalu am ardd yn gofyn am gysondeb. Gyda rhywfaint o amynedd, fe welwch eich planhigion—a’ch llesiant—yn dechrau ffynnu. 

Gwreiddiau Go Iawn: Therapi Garddwriaethol ar Waith 

Yn The Cardiff Salad Garden  mae therapi garddwriaethol wedi’i integreiddio â chefnogaeth seicotherapiwtig. Mae sesiynau’n dilyn rhythm cefnogol: cofrestru, cynaeafu salad, ymgymryd â thasgau bach, a gorffen gyda chinio a rennir. Datblygwyd y drefn hon mewn ymateb i anghenion y cyfranogwyr—roedd llawer yn gadael yn gynnar i chwilio am fwyd neu fynd i fanciau bwyd, felly dechreuodd y tîm goginio prydau bwyd i greu moment diogel a chymdeithasol ar ddiwedd pob sesiwn. Mae gwirfoddolwyr yn ennill credydau amser y gellir eu cyfnewid am weithgareddau cynhwysol, fel teithiau treftadaeth neu deithiau beicio. Mae system rhoi rhoddion yn caniatáu i bawb gyfrannu’r hyn y gallant, ac yn meithrin diwylliant ‘talu ymlaen’ o ofal cydfuddiannol. Cynlluniwyd proses werthuso’r ardd i fod yn hygyrch. Mae’n defnyddio themâu tymhorol, lliw a gofod i wneud hunanfyfyrio’n haws ac yn fwy deniadol. 

Yn Tyfu Caerdydd, disgrifir therapi garddwriaethol fel ffordd i bobl ddod at ei gilydd o amgylch pwrpas cyffredin. Mae sesiynau wythnosol yn cynnig gweithgarwch awyr agored arferol, a’r cyfle i dyfu bwyd a meithrin hyder. Anogir cyfranogwyr i ddod â’u sgiliau eu hunain i’r grŵp, ac mae aelodau’r tîm yn gweithio i baru tasgau â diddordebau a galluoedd unigol. Mewn un achos, daeth cyfranogwr a oedd yn delio â gorbryder uchel o hyd i bwrpas newydd drwy gyfrannu ei sgiliau ymarferol, a helpodd hynny yn y pen draw i’w ailgysylltu â gwaith. Mae’r model grŵp yn caniatáu i unigolion gefnogi ei gilydd, datblygu sgiliau bywyd a ffurfio cysylltiadau sy’n parhau y tu allan i’r sesiynau. Mae adborth rheolaidd, sy’n cynnwys hunan-sgorio cyn ac ar ôl pob sesiwn, yn helpu’r tîm i fonitro ac addasu i anghenion llesiant cyfranogwyr. 

Yng Brynawel Rehabilitation Centre, mae garddwriaeth therapiwtig yn cefnogi unigolion sy’n gwella o anaf i’r ymennydd sy’n gysylltiedig ag alcohol (ARBD). Mae ailadrodd, strwythur a garddio cymdeithasol yn helpu i wella cof a ffocws, wrth atgyfnerthu gwersi o therapi siarad. Er enghraifft, mae prosiect o’r enw ‘Dig Deep’ yn adlewyrchu prosesu emosiynol gyda garddio corfforol: yn union fel mae preswylwyr yn “palu’n ddwfn” mewn therapi, maent yn palu i’r pridd—ac yn creu cysylltiad pendant rhwng y meddwl a’r corff. Mae bod yn yr ardd hefyd yn dysgu sgiliau bob dydd fel coginio gyda chynnyrch ffres. I lawer o gleientiaid, mae garddio yn adfywio atgofion cadarnhaol o blentyndod ac yn helpu i reoleiddio hwyliau trwy weithgarwch corfforol. Mae taflenni adborth wythnosol yn dangos hwb cyson mewn hwyliau a hyder, ac mae canlyniadau hirdymor yn cynnwys gwell annibyniaeth, hobïau wedi’u hadnewyddu, a hyd yn oed ailymuno â’r teulu. 

Gyda’i gilydd, mae’r prosiectau hyn yn cynnig cipolwg ar botensial therapi garddwriaethol i feithrin llesiant, lleihau unigedd, a chreu lle ar gyfer adferiad a thwf. 

Maen nhw’n rhan o brosiect Postcode Gardener —menter gan Friends of the Earth  sy’n rhoi garddio cymunedol wrth wraidd llesiant lleol a gweithredu amgylcheddol. Mae’r prosiect yn cefnogi garddwyr ymroddedig sy’n gweithio stryd wrth stryd i drawsnewid lleiniau nad ydynt yn cael eu caru yn fannau gwyrdd ffyniannus a rennir. Mae’r ymdrechion tyfu lleol iawn hyn yn helpu i gryfhau cysylltiadau cymdogaeth, annog bioamrywiaeth, a chreu lleoedd hygyrch i bobl arafu, myfyrio, a theimlo eu bod wedi’u gwreiddio—mewn natur ac yn y gymuned.